Powstał polski raport o internetowej aktywności przeciwników szczepień

Antyszczepionkowcy pod lupą naukowców

W trakcie pandemii COVID-19 aktywność ruchów antyszczepionkowych wzrosła. Naukowcy z Instytutu Innowacji Odpowiedzialnego Rozwoju wzięli przeciwników szczepień pod lupę: przebadali materiały z portali i mediów społecznościowych, wyłaniając najważniejsze wątki i trendy w dyskusji publicznej. Wyniki zadziwiają: od 1 lipca 2018 roku do 5 stycznia 2021 r. zidentyfikowano w polskojęzycznej przestrzeni internetowej ponad 10 milionów różnego rodzaju wzmianek dotyczących szczepień.

Pandemia COVID-19 stała się punktem zwrotnym w historii ochrony zdrowia – jeszcze nigdy żadna szczepionka nie była tak wyczekiwana, równocześnie wzbudzając tak wiele skrajnych emocji.

– Przyjrzeliśmy się temu, co publikuje się w internecie. Co widać? Bardzo dużą dynamikę treści dotyczącą szczepionek. Nie powinno nas to dziwić biorąc pod uwagę realia, w których żyjemy – mówi w Zaszczep się Wiedzą TV dr hab. Filip Raciborski z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, jeden z autorów raportu. – Na początku była nadzieja, że pojawi się szczepionka, ale też kontrowersje z tym związane. Później prace, doniesienia naukowe dotyczące powstawania pierwszych szczepionek. Aż w końcu uruchomienie Narodowego Programu Szczepień. To właśnie te tematy na przestrzeni czasu najbardziej rozgrzewały opinię publiczną.

Obraz sparaliżowanego pandemią, wyczekującego szczepionki świata mógł dawać wrażenie, że rok 2020r. zostanie przez przeciwników szczepień zapamiętany jako nieowocny. Jednakże, jak wskazują wyniki raportu, kryzys wywołany COVID-19 spowodował sytuację zupełnie odwrotną: doprowadził do znacznego wzrostu popularności zarówno ruchów antyszczepionkowych, jak i tez przez nie głoszonych.

–  Można było spodziewać się, że [w czasie pandemii] nie będzie przestrzeni dla antyszczepionkowców, że wszyscy będą szczepionek oczekiwać i pragnąć. Okazało się wręcz przeciwnie: obecna sytuacja, czyli pojawienie się koronawirusa i pandemia, dały tym środowiskom olbrzymią szansę na zwiększenie popularności i promocję swoich treści – przybliża dr hab. Filip Raciborski. –  Z czego to wynika? Każdy z nas ma jakieś obawy dotyczące szczepień: dbamy bezpieczeństwo nasze i naszych dzieci. Takimi obawami można łatwo manipulować: zwiększać je poprzez podawanie odpowiednich informacji. Media społecznościowe są świetnym narzędziem do komunikacji, ale równocześnie wiążą się z szeregiem ryzyk. I te ryzyka mogą prowadzić do popularyzacji różnego rodzaju treści, które są albo nieprawdziwe, albo nawet jeśli są prawdziwe, to wskazują na zjawiska rzadkie lub bardzo rzadkie nadając im znaczenie czegoś masowego czy powszechnego.

Jak działają przeciwnicy szczepień w Polsce i na świecie?

Do treści szkoleniowych środowisk antyszczepionkowych dotarli działacze Center for Countering Digital Hate. Przekaz był jednoznaczny: pandemia została przez przeciwników szczepień zakwalifikowana jako nadzwyczajna szansa do dalszej ekspansji i pozyskiwania nowych zwolenników. Obecne globalne strategie ruchów antyszczepionkowych oparte są na 3 głównych komunikatach:

 1) COVID-19 nie jest niebezpieczny;

2) Szczepionki przeciw COVID-19 są niebezpieczne;

3) Nie można ufać zwolennikom szczepień;

Powyższa retoryka zagościła także w polskiej debacie publicznej, a nawet stała się elementem programów politycznych. Celem, do którego prowadzi, ma być erozja zaufania społecznego do szczepień ochronnych. Kluczowym narzędziem w realizacji procesu jest natomiast dezinformacja. Jak wynika z raportu, antyszczepionkowcy od merytorycznej dyskusji preferują teorie spiskowe i używanie argumentów retorycznych wywołujących określone, negatywne emocje. Doskonałym przykładem sprawnie poprowadzonej akcji dezinformacyjnej bazującej na strachu było podjęcie epidemii wirusa Zika na Facebooku i Twitterze. Sam wirus przedstawiano wówczas jako broń biologiczną, natomiast szczepionkę jako narzędzie depopulacji na Ziemi. Z podobną sytuacją mamy do czynienia obecnie, w kontekście COVID-19.

– Jeżeli funkcjonujemy w środowisku pełnym dezinformacji nasz balans zaczyna się niebezpiecznie zmieniać - przestrzega dr. hab. Filip Raciborski. – Zaczynamy zastanawiać się: czy to szczepienie przyniesie nam jakiekolwiek korzyści? Przy czym te korzyści są gdzieś oddalone w czasie: ja [w przyszłości] nie zachoruję. Natomiast działania niepożądane mogą wystąpić już teraz. W związku z tym zaczynamy mieć wątpliwości i zastanawiać się: a może poczekam aż inni się zaszczepią? Zobaczę czy to jest bezpieczne? Ten mechanizm może prowadzić do spadku szczepień, mając bardzo szeroki wpływ.  

Medycyna zawsze powinna opierać się na dowodach naukowych, faktach i badaniach, a nie próbach manipulacji lub osobistych opiniach i emocjach. Właśnie dlatego szukając informacji o zdrowiu kluczowa jest weryfikacja znalezionych materiałów. Zwracajmy szczególną uwagę na sposób argumentacji, źródła artykułów oraz podpisanych pod nimi autorów i ekspertów. Dobrym zwyczajem będzie także nieuczestniczenie w internetowych sporach; pamiętajmy, że zostały one wywołane tylko po to, żeby intensyfikować negatywne emocje wokół tematu, którego dotyczą.